Specht en zoon/ Willem Jan Otten

 

Wanneer de portretschilder Felix Vincent (‘Schepper’) op een dag de opdracht krijgt om een portret te maken van de overleden zoon ‘Singer’ van de rijke kunstverzamelaar Specht, begint een verhaal over ‘scheppen’ en ‘zijn’. Specht en zoon is geen boek als een ander. Het ‘anders’ zijn van dit werk situeert zich op verschillende niveaus. Eerst en vooral kun je zeggen dat dit werk vernieuwend is. Otten slaagt er namelijk in om je vanaf de eerste bladzijde in een positie te duwen van waaruit je alles op een ‘onbevangen’ manier waarneemt. Dit doet hij door gebruik te maken van een bijzonder vertelperspectief: als lezer ervaar je alles vanuit de ogen van een ik-figuur, nl. een ‘Zeer Dicht Geweven Vier Maal Universeel Geprepareerd’ (p. 11) Dit schilderij fungeert niet alleen letterlijk, maar ook figuurlijk als drager van het verhaal. Het doek is onwetend over veel zaken en naarmate de verhaallijn vordert begrijpt het doek wat mensen verstaan onder ‘schaamte’, wat een ‘spiegel’ is enz. (p. 27-28) Die observaties betreffen vooral de zintuigen; zo is de positie van het doek in de ruimte bepalend voor de beschrijvingen van de ruimte en de personages. Als lezer identificeer je je vrijwel onmiddellijk met het doek en neem je deel aan het ontdekkingsproces van het doek. Het verlangen van het doek om door zijn eigenaar ‘gezien’ te worden (want ‘bestaan is gezien worden’) projecteert zich op de lezer.

Dit bijzondere vertelperspectief is niet het enige aspect wat dit werk sterk maakt. Een ander aspect is de manier waarop Otten erin slaagt om via een krachtige en diepdoordachte structuur gestalte te geven aan verschillende motieven zoals o.a. ‘leven en dood’ en die verder te plaatsen tegen de christelijke achtergrond van het scheppings- en lijdensverhaal. Niets in dit boek gebeurt toevallig.  Zo mag Specht het portret van zijn zoon rond Pasen komen ophalen. Ook is er een verband tussen ‘Singer’, de zoon van Specht en ‘Tijn’, een figuur uit het verleden van Schepper. Daarnaast keert Singer terug in de pasgeboren zoon van Schepper en Lidewij, ‘Stijn’. Wanneer op het einde van het verhaal blijkt dat Singer niet dood is en de opdracht van Specht een toonbeeld is van ‘vader-zoonliefde’ is de link met de verrijzenis van Christus niet weg te denken.

Otten creëert deze relaties op een subtiele manier: de structuur staat ten dienste van de morele en emotivistische aspecten die het verhaal beoogt. Specht en zoon is vooral een verhaal dat vanaf het begin een zekere spanning weet op te bouwen en erin slaagt om de lezer te ontroeren. Die spanning wordt gecreëerd doordat je vanaf het begin geconfronteerd wordt met de noodlottige situatie van het doek (het komt terecht op de brandstapel) én omdat je je samen met het doek afvraagt wat of wie het zal worden. Rode draad in het verhaal is immers de zoektocht naar een identiteit (to be or not to be); het kunstwerk kan niet zonder zijn opdrachtgever en Specht wil het kunstwerk gebruiken om aan zijn zoon te tonen dat er van hem gehouden werd. Specht en zoon weet te ontroeren omdat het ook een morele dimensie heeft: wanneer Mincke laat uitschijnen dat Singer mogelijk een slachtoffer van pedofilie is door Specht, ziet Schepper het schilderij als ‘immoreel’. Het verbranden van het schilderij is een moment van morele ontlading waarbij Specht zijn schuldgevoelens (o.a. over zijn verleden met – de aan zijn piemel verminkte – Tijn, over zijn overspel met Mincke, over het schilderij) ventileert. De vraag naar de waarheid over wie Singer écht is, garandeert een spanning tot op het einde van het verhaal.         

 

Bibliografie

BLOM, O. (2004, maart 4). INTERVIEW. Willem Jan Otten over ‘Specht en zoon’. Opgeroepen op november 27, 2013, van http://www.standaard.be/cnt/gld4ap3o

MOOIJ, J.J.A. (1979). De motivering van literaire waardeoordelen.  In:  MOOIJ, J.J.A. Tekst en lezer. Opstellen over algemene problemen van de literatuurstudie. Amsterdam: Athenaeum - Polak & Van Gennep, p. 253-278.

OTTEN, W.J. (2008) Specht en zoon. Amsterdam: Rainbow Pockets.

Specht en zoon. (sd). Opgeroepen op november 30, 2013, van http://www.literatuurplein.nl/boekdetail.jsp?boekId=565328